Crna Gora, BiH i Srbija u prvih 10 u Evropi po Globalnom indeksu organizovanog kriminala

Nalazi se na četvrtom mjestu, od 44 evropske zemlje koje su analizirane. Lošije rangirane su jedino Rusija, Ukrajina i Italija. Prema ovogodišnjem izvještaju za 2025. godinu, Bosna i Hercegovina (BiH) je na šestom mjestu, dok je Crna Gora na 10.

Godišnje izvještaje o Indeksu organizovanog kriminala objavljuje Globalna inicijativa za borbu protiv transnacionalnog organizovanog kriminala (GI-TOC), organizacija civilnog društva sa sjedištem u Ženevi.

Prema ovogodišnjem izvještaju za 2025. godinu, Bosna i Hercegovina (BiH) je na šestom mjestu, dok je Crna Gora na 10. Podaci za Kosovo nijesu objavljeni.

Globalni indeks organizovanog kriminala procjenjuje nivo kriminala i otpornost na organizovani kriminal u 193 države svijeta.

Izvršni direktor GI-TOC, Mark Shaw, ukazao je na to da organizovani kriminal „potkopava demokratiju, suverenitet država, pa čak i međunarodni mir i bezbjednost“.

„Globalni indeks organizovanog kriminala nije samo alat za mjerenje kriminala: on je ogledalo koje reflektuje šta se dešava unutar država i međunarodnog sistema“, poručio je.

‘U Srbiji ključni državni akteri’

Po nivou kriminala u vrhu, po otpornosti na kriminal pri dnu liste – na 35. poziciji od 44 analizirane evropske države Globalnog indeksa.

U Srbiji „državni akteri imaju ključnu ulogu u pejzažu organizovanog kriminala“, ocijenili su autori izvještaja, ukazujući da političke elite navodno utiču na ključna kriminalna tržišta.

Dodaju da korupcija unutar državnih institucija olakšava i nezakonite finansijske transakcije i štiti kriminalne poslove, te da su „visoki državni zvaničnici povezivani s ozloglašenim figurama iz svijeta organizovanog kriminala“.

„Srbija ostaje jedno od glavnih čvorišta krijumčarenja na Zapadnom Balkanu“, napominje se.

Takođe, prema izvještaju, Srbija predstavlja sastavni dio rute za krijumčarenje heroina ka zapadnoj Evropi, dok srpske kriminalne mreže igraju značajnu ulogu u globalnom krijumčarenju kokaina.

Izvještaj podvlači i da je ova zemlja „domaćin nekoliko mafijaških grupa“ koje, uprkos hapšenjima ključnih članova, i dalje dominiraju različitim segmentima evropske trgovine drogom.

„Navijačke grupe fudbalskih klubova takođe su uključene u kriminalne aktivnosti, pružajući logističku podršku za krijumčarske operacije i učestvujući u paravojnim aktivnostima“, dodaju.

Spominje se i u kontekstu trgovine oružjem

Srbija je, navode, tranzitna zemlja u toj trgovini, pri čemu oružje koje potiče iz ratova u bivšoj Jugoslaviji, kao i iz Turske, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Kosova, Sjeverne Makedonije i potencijalno Ukrajine – prolazi kroz Srbiju ka zapadnoj Evropi.

„Kriminalne mreže sa Kosova, iz Albanije i Srbije olakšavaju ovu trgovinu, dok su korumpirani državni zvaničnici navodno bili uključeni u ilegalne pošiljke oružja“.

Dodaje se i da je u posljednjih nekoliko godina zabilježen „porast krijumčarenja oružja iz Srbije na Kosovo, uključujući oružje vojnog tipa“.

Autori Globalnog indeksa bave se i ulogom Srbije u trgovini ljudima.

„Izvještaji ukazuju da su pojedinci iz vlasti i policije uključeni u prinudni rad, trgovinu ljudima u svrhu seksualne eksploatacije i krijumčarenje oružja velikih razmjera, uz minimalnu odgovornost“, navodi se.

Spominju se i rastuće veze sa Rusijom, Kinom i zalivskim državama koje „izazivaju zabrinutost zbog netransparentnosti stranih ulaganja i infrastrukturnih projekata“. To, kako se ističe, podstiče sumnje na korupciju.

Finansijski kriminal u Srbiji veoma je ukorijenjen, ocjenjuje se i dodaje da su u njih „često uključeni visoki državni zvaničnici“.

Privatni sektor u Srbiji, navodi se u izvještaju, duboko je isprepleten s organizovanim kriminalom – „veliki broj preduzeća posluje pod uticajem visokih političkih funkcionera“, zbog čega „dobijaju povlašćen tretman u tenderima i investicijama, često služeći kao posrednici za tokove nezakonitog novca“.

S druge strane, napominju, preduzeća koja nijesu povezana s političkim krugovima trpe stalne pritiske i inspekcije.

Ukazuju i da vladajuća Srpska napredna stranka (SNS) ima značajan uticaj na javne institucije, medije i izborni proces, što doprinosi sumnjama u demokratsko upravljanje.

U Globalnom indeksu organizovanog kriminala za 2025. godinu navodi se i da se organizovane kriminalne grupe u Srbiji koriste za zastrašivanje političkih protivnika i manipulaciju izbornim procesima.

Pored toga, dodaje se da politička elita posjeduje gotovo neograničenu moć, a da javnost na drugoj strani ima nizak stepen povjerenja u demokratske institucije.

U tom kontekstu, zaključuje se i da „široko rasprostranjeni protesti odražavaju nezadovoljstvo upravljanjem“.

Globalni indeks bavi se i korišćenjem bezbjednosnih službi u političke svrhe u Srbiji.

Takvo korišćenje, „zajedno sa izvještajima o vezama između pripadnika organa reda i grupa organizovanog kriminala“, dodatno je, kažu, „smanjilo povjerenje javnosti“.

„Iako je Srbija uspostavila antikorupcijske agencije i uvela mjere za unapređenje odgovornosti, njihova efikasnost je oslabljena slabim sprovođenjem, nedostatkom resursa i institucionalne nezavisnosti“, jedan je od zaključaka.

Napominje se i da slučajevi korupcije i organizovanog kriminala često ne dovode do osuđujućih presuda.

‘Korupcija prisutna na svim nivoima vlasti u BiH’

Kada je riječ o otpornosti na kriminal, BiH je među najniže rangiranim zemljama – na 42. mjestu.

Državni akteri uključeni u kriminal imaju ključnu ulogu u omogućavanju organizovanog kriminala u Bosni i Hercegovini, piše u izvještaju.

„Korupcija je prisutna na svim nivoima vlasti, a visoki zvaničnici su povezani sa trgovinom drogom, finansijskim kriminalom i nezakonitom eksploatacijom prirodnih resursa“.

Podsjećaju da su nekim od vodećih političkih ličnosti uvedene međunarodne sankcije zbog njihovog doprinosa korupciji i podrivanju državnih institucija.

Autori izvještaja ukazuju i na to da su neki policijski službenici uhapšeni zbog direktnog učešća u švercerskim operacijama, dok su političari koristili svoj uticaj kako bi zaštitili kriminalne mreže.

Kao poseban problem podvlači se trgovina ljudima. Autori izvještaja napominju da su žene i djevojke izložene seksualnoj eksploataciji, dok su romska djeca često žrtve prinudnog prosjačenja, seksualne trgovine i kućnog ropstva.

Dodaju i da je krijumčarenje migranata duboko ukorijenjeno, te da BiH predstavlja ključnu tranzitnu tačku duž balkanske migrantske rute, a da korupcija među pripadnicima granične policije dodatno pogoršava problem.

„Ovo tržište je usko povezano s krijumčarenjem oružja, pri čemu izvještaji ukazuju da kriminalne organizacije prodaju oružje migrantima uključenim u mreže krijumčarenja“, napominje se.

Rat u Ukrajini, dodaje se, doveo je do porasta trgovine oružjem, pri čemu oružje iz BiH, uprkos regulatornim ograničenjima, navodno dospijeva u zone sukoba.

Napominju i da zemlja funkcioniše kao tranzitni centar za kokain iz Južne Amerike namijenjen zapadnoevropskom tržištu.

U izvještaju se ocjenjuje i da strani akteri imaju značajan uticaj na organizovani kriminal u zemlji, iskorišćavajući slabu kontrolu granica i podijeljen politički sistem.

„Regionalne kriminalne organizacije iz Srbije, Crne Gore, Hrvatske i Albanije imaju snažno prisustvo, sarađujući sa lokalnim akterima u švercu droge i oružja“.

Pored toga, turski, saudijski i zapadnoazijski akteri uključeni su u ilegalne finansijske šeme, dok grupe koje podržava Rusija koriste političku bliskost bh. entiteta Republike Srpske sa Moskvom, za jačanje uticaja.

Ističe se da je finansijski kriminal rasprostranjen u Bosni i Hercegovini, da mnoge privatne kompanije služe kao posrednici u pranju novca i finansijskim prevarama, a da preduzeća u vlasništvu politički povezanih osoba imaju povlašćen položaj u postupcima javnih nabavki.

Kao jedan od rasprostranjenih problema podvlači se i nezakonita sječa šuma u koju su, kako navode, često uključene političke elite i lokalni zvaničnici.

Dodaju i da se nezakonita eksploatacija uglja i drveta takođe sprovodi uz podršku političkih figura koje izdaju lažne dozvole u zamjenu za mito.

Zaključuje se da se BiH suočava sa stalnim izazovima u oblasti političkog upravljanja, naročito u borbi protiv organizovanog kriminala i korupcije, a da podijeljen politički pejzaž zemlje, posebno secesionističke politike RS i njeno odbijanje da poštuje institucije na državnom nivou, dodatno komplikuju upravljanje.

Takođe, u izvještaju Globalnog indeksa organizovanog kriminala navedeno je da se pravosudni sistem u Bosni i Hercegovini suočava sa neefikasnošću, političkim miješanjem i neujednačenom primjenom zakona, što otežava efikasno procesuiranje organizovanog kriminala i korupcije.

‘Kavački i Škaljarski klan – ključan uticaj na kriminalni pejzaž Crne Gore’

Kada je riječ o nivou otpornosti na kriminal, Crna Gora je na 37. mjestu.

U izvještaju se podvlači da je Crna Gora dom dvije dominantne mafijaške grupe – Kavačkog i Škaljarskog klana, koji imaju značajan uticaj na kriminalni pejzaž zemlje.

Napominju da se njihove operacije protežu širom Crne Gore, ali i u druge države.

„Uprkos pojačanim naporima policije, uključujući hapšenja ključnih članova, ove grupe i dalje kontrolišu kriminalna tržišta kroz regrutovanje novih članova, čak i u zatvorima“, piše u izvještaju.

Glavni izvori prihoda klanova su trgovina kokainom i pranje novca, pri čemu Europol procjenjuje da kontrolišu najmanje 30 odsto kokaina koji iz Južne Amerike stiže u Evropu, navodi se.

Klanovi, dodaje se, održavaju jake veze sa kriminalnim organizacijama u EU, Latinskoj Americi i na Zapadnom Balkanu, dok luke Bar i Kotor predstavljaju ključne ulazne tačke za šverc kokaina.

„Dodatno, bave se iznudom i reketiranjem, koristeći nasilje i zastrašivanje za očuvanje svojih kriminalnih aktivnosti, što je dovelo do eskalacije sukoba i porasta broja ubistava između klanova“, piše u izvještaju uz napomenu da je Crna Gora među zemljama sa najviše incidenata sa vatrenim oružjem u regionu.

Autori izvještaja ukazuju i da su procurele enkriptovane komunikacije otkrile kako se kriminalni prihodi koriste za političku zaštitu i uticaj na pravosuđe i policiju.

„Akteri povezani sa državom održavaju duboke veze sa organizovanim kriminalom, olakšavajući nezakonite aktivnosti kroz korupciju i regulatorne slabosti“.

Dodaju da su visoki zvaničnici bili uključeni u transnacionalne kriminalne aktivnosti, uključujući trgovinu drogom, ilegalnu trgovinu duvanom i nelegalnu sječu šuma.

„Iako se sprovode istrage i hapšenja, stalna uključenost državnih zvaničnika slabi efikasnost organa reda“, zaključuju i ukazuju na dokaze o miješanju kriminalnih grupa u izbore u Crnoj Gori.

Takođe napominju i da privatni sektor u Crnoj Gori omogućava rad organizovanog kriminala, naročito kroz trgovinu nekretninama i finansijske kriminalne aktivnosti.

Osim toga, ističe se da je finansijski kriminal u Crnoj Gori duboko ukorijenjen i da ga karakterišu loše upravljanje javnim sredstvima, nepravilnosti u finansiranju političkih aktivnosti i korupcija velikih razmjera.

„Nepravilnosti u korišćenju sredstava EU i prevare u procesima privatizacije dodatno ističu sistemske slabosti u finansijskom sektoru“.

Takođe, izvještaj pokazuje da je trgovina ljudima i dalje prisutan problem u Crnoj Gori.

Posljednjih godina među žrtvama je zabilježen značajan porast broja ruskih državljanki i državljana, navedeno je.

Pored toga, romska djeca često bivaju prisiljena na prosjačenje i nelegalna vjenčanja, dok nadležni često takve slučajeve tretiraju kao „kulturnu praksu“.

Zaključak je i da bezbjednost granica predstavlja izazov, s obzirom na to da Crna Gora služi kao ključna tranzitna tačka za razne ilegalne aktivnosti.

Autori izvještaja napominju da, uprkos obavezama da se suzbije organizovani kriminal i korupcija, političke podjele i nestabilnosti i dalje ometaju efektivno upravljanje i sprovođenje zakonodavnih reformi.

Takođe ističu da visoko-profilisane oslobađajuće presude u slučajevima pranja novca izazivaju zabrinutost u vezi sa nezavisnošću pravosuđa i kvalitetom istraga.