Nikšić kroz istoriju: Džamije

Nakon oslobođenja Nikšića od Turaka 1877. godine tri od ove četiri džamije su porušene tako da je do dan danas ostala „u životu“ samo Hadži Ismailova džamija.

Poznato je da se grad za vrijeme Turaka dijelio na Gornji grad (Bedem) i Donji grad unutar čijih zidina se nalazila i najstarija džamija od ove četiri. Zvala se „Donjogradska džamija“ i nju su podigli hercegovački muslimani odmah po dolasku u Nikšić. Izgrađena je zajedno sa tvrđavom 1703. godine, na predlog tadašnjeg vezira Halil paše, a prema fermanu sultana Mustafe drugog, za potrebe posade i doseljenika iz Risna i Herceg Novog. Džamija nije imala svog vakufa jer su njeni službenici (imami i hatibi) tretirani i plaćani kao članovi posade u tvrđavi. Prvi pomen o ovoj džamiji potiče iz 1695. godine. 

Ispred same glavne kapije Donjeg grada, u tzv. Hercegovačkoj mahali, nalazila se džamija Hadžidanuša koju je podigao Hadži-Husejin Danević (Rišnjanin), koji je ujedno bio i prvi kapetan nikšićke tvrđave. Ona je sagrađena u prvoj polovini 18 vijeka, a interesantno je to da su je zvali i krnja džamija, jer nije imala minare. 

Naime, početkom XIX vijeka Crnogorci su zajedno sa Rusima napadali grad sa namjerom da ga osvoje ali sama tvrđava Onogošt u koju su se povukli Turci nije pala. Prilikom tih napada srušen je i Begov most (danas Vukov most) a uspjeli su i da djelimično poruše i minare na ovoj džamiji iako se ona nalazila ispred samih zidina Donjeg grada. Upravo zbog toga ova džamija dobila je naziv „krnja džamija“.

U samom haremu džamije postojao je bunar koji se koristio sve do izgradnje gradskog vodovoda sredinom dvadesetih godina XX vijeka. Ostaci ove džamije mogu se vidjeti i na jednoj razglednici iz moje kolekcije koja pripada periodu s kraja dvadesetih godina XX vijeka. Interesantno je napomenuti da se ispred vrata ove džamije, na ćošku, nalazila visoka kvadratna kula, jedna od najvećih u gradu a koju je srušio pop Đoko Mijušković da bi od tog kamena ozidao vodenicu na Bistrici. 

Najveća i glavna od ove četiri džamije bila je Pašina džamija, kod bunara Pašinca u Staroj varoši. 

Istorijski izvori kažu da ju je zidao Mehmed-paša Gazija i ona se ubrajala u red značajnijih muslimanskih bogomolja. Petar Šobajić u svojoj knjizi „Nikšić-Onogošt“ iz 1938. godine, navodi da nije mogao da sazna kad je ona podignuta. Jedni izvori kažu da je novija od Hadžidanuše, dok po drugim ona pripada periodu s kraja 17 vijeka i početka 18 vijeka. U ovu džamiju su uglavnom išli bogatiji i otmeniji Turci dok je sirotinja išla više u obližnju džamiju Hadžidanušu. Po arhitektonskim osobinama, stilu i izgledu, ova džamija upoređivala se sa Jašar-pašinom džamijom u Prištini.

Četvrta i ujedno jedina džamija koja i danas postoji je Hadži Ismailova džamija i ona se nalazi u Grudskoj mahali. Petar Šobajić u svojoj knjizi „Nikšić-Onogošt“ najbolje je objasnio istorijat ove džamije. 

„Na jednoj kamenoj ploči u ovoj džamiji očuvan je vrlo lijepo izrađen natpis na turskom i arapskom jeziku, u kom stoji označeno, kad je i ko zidao. Slova su čitka, poređana u dva reda, i kako mi je hodža pročitao na ploči piše:

„U ime Boga, opšteg dobročinitelja milostivoga, ovu zgradu počeo je praviti do sudnjeg dana da bude u njoj svjetlosti, i božjom pomoći bi dovršena, u kojoj će radi duše mrtvoga do nenog opstanka rahmet (pokoj) uživati onaj koji je podigao ovu zadužbinu, a to je Hadži Ismail, 1219. godine. Neka Bog bude zadovoljan ovim njegovim radom, na sudnjem danu neka mu duši valjadne i neka je sačuva od paklene vatre. Dalje, arapski natpis na ploči, hodža nije mogao tumačiti. Arapska 1219. godina, kad je po zapisu podignuta ova džamija, odgovara hrišćanskoj 1807. godini. Muslimani u Nikšiću pričaju da je ovu džamiju porušila vojska, kad su Crnogorci sa Rusima napali na turski Nikšić, a da je ona bila još starija, pa je po rušenju obnovio Hadži-Ismail, koji je bio od Lekića, užeg bratstva Mehmednikića, Gruda, i postavio na njoj ovaj natpis. O svom trošku bogati Hadži-Ismail je tada podigao o most preko Zete na Duklu, i on se po njemu zvao Hadži-Ismailov most“.

Boško Roganović