Bibliotekar preporučuje – „Dijalektika prosvjetiteljstva“

Doktorio je 1922, a habilitirao je 1925. radom „Kantova kritika moći suđenja kao vezni član između teorijske i praktičke filozofije“. Od 1925. do 1930. privatni docent, a zatim redovni profesor za socijalnu filozofiju i direktor Instituta za socijalno istraživane na univerzitetu u Frankfurtu. Poslije prinudne imigracije Horkhajmer otvara filijale Instituta u Ženevi i Ecole Normale Superieur u Parizu. Od 1934. do 1944. je direktor naučnog odjeljenja Američkog jevrejskog komiteta. Godine 1949. slijedi ponovni poziv frankfurtskog univerziteta i 1950. ponovo osniva Institut für Sozialforschung. Od 1960. Horkhajmer je živio u Montagnoli u Švajcarskoj. Umro je 1973.

Njemački filozof, sociolog, kompozitor Teodor Adorno (1903−1969) jedan je od vodećih predstavnika Frankfurtske škole; u svojim ranim spisima bavi se filozofijom Huserla i Kjerkegora koje kritikuje zbog prenaglašavanja uloge subjekta. Adorno je polazio od toga da je neophodno kritikovati svaku teoriju društva u onoj mjeri u kojoj se društvo kao njen predmet istorijski mijenja. Nakon dolaska nacista na vlast u Njemačkoj, Adorno je emigrirao u Englesku a potom u Ameriku gdje je ostao do kraja Drugog svjetskog rata da bi se potom vratio u Njemačku gdje je ostao do kraja života predajući na Frankfurtskom univerzitetu. Tokom godina provedenih u emigraciji tijesno sarađuje sa članovima Instituta, posebno sa Horkhajmerom i rezultat te saradnje je spis „Dijalektika prosvjetiteljstva“.

U tom djelu autori dovode u pitanje ideju istorijskog progresa koja čini jedan od stubova marksističke teorije; istorija društva interpretirana je kao univerzalna istorija prosvećenosti polazeći od toga da je čovjek u stalnoj borbi za opstanak bio prinuđen tokom čitave istorije da se usavršava u upravljanju svijetom radi ostvarenja sopstvenih ciljeva. Ta permanentna usmjerenost na vladavinu mijenja bit čovjekovog mišljenja i čini ga nesposobnim za samorefleksiju a um svodi na puki instrument; taj proces prosvećivanja vrši se stalnom racionalizacijom svijeta u subjektivno-instrumentalnom smislu. Um slijedi procedure formalnog automatizma. Logička i tehnička aparatura koju je uz pomoć nauke i tehnike stvorio čovjek za ovladavanje spoljašnjom prirodom, počinje da vlada samom čovjekovom prirodom.

Odlomak

„Zabava je u uslovima poznog kapitalizma produžetak rada. Zabavu traži onaj ko želi uteći mehaniziranom radnom procesu da bi mu bio iznova dorastao. Međutim mehanizacija ima toliku vlast nad onim ko koristi slobodno vrijeme i njegovom srećom, ona toliko temeljno određuje proizvodnju robe za zabavu da ne može doživljavati više ništa drugo nego kopije samog radnog procesa. Navodni sadržaj samo je blijeda površina; ono što se pamti jest automatizirani slijed normiranih poslova. Radni proces u tvornici i uredu može se zaboraviti time što će se u dokolici kopirati. To je neizlječiva bolest svake zabave. Zadovoljstvo se pretvara u dosadu jer, da bi ostalo zadovoljstvo ne smije tražiti nikakav napor pa se, stoga, kreće u strogo utvrđenim nizovima asocijacija.“ 

Ukoliko želite da uronite u divni svijet literature i pronađete djela velikih svjetskih klasika, kao i djela na psihološke, kriminalističke, ljubavne, avanturističke teme, i ako vam je potrebna stručna literatura, JU Narodna biblioteka “Njegoš” i NVO Društvo prijatelja biblioteke “Njegoš” vas pozivaju da se učlanite u Biblioteku “Njegoš”. Jedna poslovica kaže da: Dobru knjigu čini dobar čitalac, zato vas željno očekujemo. 

Ivan Lješković