Bibliotekar preporučuje – „Smrt u Veneciji“

Poticao je iz stare libečke građanske porodice koja se bavila trgovinom. Od majke, Južnoamerikanke, naslijedio je istančanu senzibilnost, fantaziju i sklonost za muziku. Bio je blage naravi, znatno drugačije od svog brata Hajnriha koji je rano pokazivao umjetničke sklonosti.

Nakon smrti njihovog oca, porodica se seli u Minhen. Tamo je Man na univerzitetu pohađao časove istorije, ekonomije i književnosti, ali nikada nije zvanično postao student. Presudni doživljaji u razvoju njegovog stvaralaštva bili su Šopenhauer, Niče i Vagner.

Putovao je s bratom u Italiju, kada će i početi da piše svoje prvi veliki roman „Budenbrokovi“, za koji je 1929. godine dobio Nobelovu nagradu. Nakon povratka u Njemačku ženi se Jevrejkom Katjom Pringšejm s kojom je imao šestoro djece, od kojih je svako postalo ugledno ime u umjetnosti i akademskim krugovima. Ali imao je konfliktan odnos sa sinom, takođe piscem, Klausom.

Godine 1912. Manova novela „Smrt u Veneciji“, priča o platonskoj ljubavi pisca prema lijepom dječaku, izazvala je burne reakcije s obzirom na moral građanskog društva na početku 20. vijeka. Sa suprugom oboljelom od tuberkuloze odlazi u Davos, čiji ambijent će oslikati pišući „Čarobni brijeg“.

Imao je konzervativne političke stavove tokom Prvog svjetskog rata, od kojih će odstupiti tek osnivanjem Vajmarske republike. Zabrinut zbog uspona nacizma napisao je esej „Apel razumu“, mada je oštrija kritika izostala. Kada Hitler postaje kancelar 1933. godine, Man odlazi prvo u Švajacarsku, zatim u Ameriku gdje radi kao vanredni profesor na univerzitetu Prinston. Zamjerano mu je što dugo nije javno osudio Hitlerov režim, ali će u Americi početi snažnije da se suprotstavlja i drži antiratne govore na radio stanicama. Oktobra 1945. objavio je pismo u kome je istakao da njemačka nacija treba da snosi kolektivnu odgovornost za počinjene zločine.

Preminuo je u Cirihu 1955. godine.

Novela „Smrt u Veneciji“, remek-djelo evropske književnosti, prevedena je na brojne jezike i uvrštena u književni kanon. Svrstava se u Manova ostvarenja, koja posebno u ranoj fazi, dovode u pitanje prirodu umjetnika i njegovu ulogu u društvu.

Novela prikazuje Gustava Ašenbaha, svjetski priznatog i slavnog književnika u starijim godinama, u susretu s izuzetno lijepim dječakom iz ugledne poljske porodice, koji provodi odmor u istom hotelu u Veneciji – gradu truleži, dekadencije i umjetničkog bogatstva. Književnik, koji nema homoerotske sklonosti, opčinjen je dječakovom ljepotom, koja ga podsjeća na savršenu formu antičkih umjetničkih djela. Strast koju budi novootkrivena ljepota radikalno mijenja Ašenbahovo ponašanje – on doživljava transformaciju od uglednog intelektualca čiji je način života utemeljen na krutim pravilima i disciplini ka umjetniku koji žudi za oslobađanjem svoje istinske prirode. Dok Ašenbahovo posmatranje Tađa ostaje nezapaženo, u Veneciji vlast istovremeno pokušava da zataška saznanja o epidemiji radi prihoda od turizma. Svoju neobičnu ljubav Ašenbah zaražen kolerom plaća smrću.

„Smrt u Veneciji“ obiluje mitološkim i filozofskim aluzijama, mnogim asocijacijama i intertekstualnim vezama. Uprkos jednostavnosti naracije novela zahtijeva široki uvid u njen sadržaj, kompoziciju, eleganciju stila i motivska žarišta. 

Život Oskara Vajlda, kao i njegova estetička teorija, dio je  građe koja je uticala na koncepciju romana. Očite su i aluzije na Ničeove pojmove „apolinijskog“ i „dionizijskog“. U osnovi Apolon  kao solarno božanstvo predstavlja red, harmoniju, jasnu svijest, načelo individuacije kome nasuprot stoji dionizijski princip neobuzdane snage, onog potisnutog i iracionalnog, latentne prirode i raspada forme.

I ime Ašenbah je kovanica sastavljena od imenica Asche što znači pepeo i Bach(us) − rimska varijanta Dionisa, što ukazuje na Ašenbahovu ambivalentnost (Pepeo/Tanatos versus Bach/eros). Venecija je poznata i kao grad karnevala, a karneval je subverziran i poput Dionisa u vezi sa obnavljanjem i novim rađanjem.

Tađo se postovjećuje sa vječno mladim božanstvom Erosom, koji je neraskidivo povezan sa Tanatosom – na taj način se u tom liku spajaju ljubav, ljepota i smrt. U Tađu je Ašenbah prepoznao vanzemaljsku besmrtnu ljepotu, ali koja se ne može dokučiti, ona obitava u carstvu Platonovih ideja.

Odlomak

“…on je vidio predio, močvaran kraj u tropima, pod nebom punim gustih isparenja, vlažan, bujan i čudovišno ogroman, kao neku prasvjetsku divljinu sa ostrvima, mlakama i raznim rukavcima punim gliba – vidio je tamo kako se iz nedoglednog spleta bujnih paprati, iz dubina pokrivenih biljem preobilnim i nabubrenim i čudnovato procvalim uzdižu ovdje-ondje kosmata stabla palmi.”

Ukoliko želite da uronite u divni svijet literature i pronađete djela velikih svjetskih klasika, kao i djela na psihološke, kriminalističke, ljubavne, avanturističke teme, i ako vam je potrebna stručna literatura, JU Narodna biblioteka “Njegoš” i NVO Društvo prijatelja biblioteke “Njegoš” vas pozivaju da se učlanite u Biblioteku “Njegoš”. Jedna poslovica kaže da: Dobru knjigu čini dobar čitalac, zato vas željno očekujemo. 

Ivan Lješković