Bibliotekar preporučuje – “Šta je kritika?”

Predavao je psihologiju na Univerzitetu u Lilu. Zatim je dobijao mjesta u Upsali, Varšavi i Hamburgu, gdje je bio i direktor Francuskog instituta.

Rukovodio je Katedrom za istoriju sistema mišljenja na prestižnom Collège de France. Da bi smanjio broj slušalaca, morao je da premjesti svoja popodnevna predavanja u jutarnji termin, ali su i tada i hodnici pored sale u kojoj je govorio bili prepuni.

Njegovo stvaralaštvo oblikovano je pod uticajem Ničea, Marksa, Frojda i Hajdegera. Razvijao se i pod uticajem strukturalizma, ali nije želio sebe svrstati u strukturaliste ni u postmoderniste. Istraživao je teme poput psihijatrije, medicine, seksualnosti, lingvistike, sociologije, obrazovanja, teorije književnosti, kulturnih studija, filozofije nauke i mnogih drugih.

Svoje djelo je označavao kao arheologiju, novu istorijsku metodologiju, koja kroz jezičku praksu traga za strukturalnim uslovima znanja, spoznajim konstelacijama koja imaju status paradigme, za onim što je „omogućilo neku situaciju ili događaj“. Ipak, svaka granična linija upućuje na arbitrarnost podjele „u beskonačno pokretljivoj cjelini“.

Pored arheologije, Fuko na tragu Ničea koristi i koncept genealogije, kao metodu analize prošlosti sa obzirom na prakse moći., čiji cilj je da razumije „istoriju sadašnjosti“. Izvan pukog determinizma i kauzalno-mehanističkog modela, genealogija ispituje konstituisanje objekata kroz institucionalne prakse, naglašava drugačija, manje zastupljena i lokalna znanja, U filozofiji istorije zastupao je istorijski diskontinuitet, unutar kojeg naglašava promjene načina razmišljanja u okviru kulture i kritikuje progres u istoriji nauke. Izvršio je ogroman uticaj na humanističke i društvene nauke druge polovine dvadesetog stoljeća.

Džudit Batler (Кlivlend, 24. februar 1956) je čuvena američka filozofkinja i teoretičarka roda čiji doprinos je posebno vezan za feminizam, kvir teoriju, teoriju književnosti, etiku i političku filozofiju.

Godine 1978/79. izučavala je njemački idealizam na univerzitetu u Hajdelbergu, a doktorirala je na Jejlu 1984. godine. Od 1991. bila je profesorka na Univerzitetu Džon Hopkins, a 1993. dobila je katedru na Berkliju. Predaje na Kolumbija Univerzitetu u Njujorku, na odsjeku za engleski jezik i komparativnu književnost. Dobitnica je mnogih nagrada među kojima je i Adornova nagrada iz 2012. godine.

U okviru sopstvene teorije o rodnoj performativnosti glavna teza po kojoj je stekla veliki ugled sugeriše da je tradicionalno shvaćen pojam roda društvena konstrukcija. Nasuprot razlici između esencijalnog određenja pola i roda kao kulturne ravni, Batler ističe da feminizam ostaje unutar patrijarhalne klasifikacije, i zato dovodi u pitanje binarnost roda, označavajući ga kao višestruku interpretaciju pola sa kojim nije u nužnoj korelaciji. Osporavala je i polnu binarnost, iako nije negirala neke vrste bioloških razlika. Takva svojstva i njihovo performiranje smatrala je istorijski uslovljenim i proizvodom „regulativnog diskursa” i „disciplinskih režima”.
Njena kapitalna djela su „Nevolje s rodom: feminizam i subverzija identiteta“  i „Tijela koja nešto znače: o diskurzivnim granicama pola“.

„Ni Fuko ni Batler se u prvi mah ne dovode u vezu sa kritičkom tradicijom. Ne manje važno, ni Fuko ni Batler sami se neće – bez izvjesnog kolebanja, samoironije i distance – svrstati među filozofe. Pa ipak, njihovi prilozi filozofskoj tradiciji kritike doprinijeli su kako njenoj artikulaciji, tako i njenom otvaranju za različite impulse koji nerijetko nadilaze okvire filozofije.“

Odlomak
 

„Nikada ne treba smatrati da postoji jedno znanje ili jedna moć ili, još gore, znanje kao takvo ili moć kao takva koji bi operisali po sebi i za sebe. Znanje i moć su samo analitička rešetka. Vidimo takođe da se ta rešetka ne sastoji od dvije kategorije čije su elementi jedni drugima strani, kao da s jedne strane imamo znanje, a s druge moć – te da ih ono o što sam o njima maločas govorio čini međusobno spoljašnjim. Ništa ne može postojati kao element znanja ako se, s jedne strane, ne povinuje skupu pravila i ograničenja, koja su, na primjer, karakteristična za određeni tip naučnog diskursa u određenoj epohi, i ako, s druge strane, u sebi ne posjeduje efekte prinude ili bar podsticaje koje su svojstveni onome što se potvrđuje kao naučno, ili je naprosto racionalno ili je opšteprihvaćeno, itd. Obrnuto, ništa ne može funkcionisati kao mehanizam moći ukoliko se ne primjenjuje u skladu sa postupcima, instrumentima, sredstvima, ciljevima koje je moguće validirati u manje ili više koherentnim sistemima znanja. Ne radi se, dakle, o tome da se opiše šta je znanje, a šta moć, ili kako bi znanje potisnulo moć ili kako moć zloupotrebljava znanje, već je potrebno opisati spregu znanje-moć da bismo razumjeli čime se ustanovljuje prihvatljivost nekog sistema, pa bilo da je riječ o sistemu duševnih bolesti, kaznenom sistemu, delikvenciji, seksualnosti, itd.“

Mišel Fuko

„Vjerujem da ovaj kontrast između etike koja se zasniva na uvažavanju naredaba i etičke prakse čiji je centralni angažman formiranje sopstva, na bitan način osvjetljava razliku između pokorovanja i vrline koju Fuko razmatra u eseju „Šta je kritika?“ „Vrlinu“ koju tek treba definisati Fuko suprotstavlja podređenosti, pokazujući da se mogućnost takvog oblika vrline uspostavlja u njenoj razlici od nekritičkog pokoravanja autoritetu.

Otpor autoritetu je, naravno, za Fukoa, glavna odlika prosvećenosti. Način na koji je on čita ne samo da uspostavlja kontinuitet između njegovog djela i ciljeva prosvećenosti, već se i njegove dileme učitavaju u istoriju prosvećenosti. I premda njegovo čitanje ne bi prihvatio nijedan „prosvjetiteljski“ mislilac, takav otpor ga ne bi obezvrijedio, pošto je ono što Fuko traži u svom predstavljaju prosvećenosti upravo ono što ona sama nije domislila: zbog toga je njegova istorija kritička. Kritika, prema Fukou, počinje kada se dovode u pitanje zahtjev za apsolutnom pokornošću, odnosno kada se sve dužnosti koje subjekti imaju prema vlasti podrede racionalnoj i refleksivnoj procjeni. Iako neće slijediti taj okret ka razumu, on će se pitati o kriterijumima  koji utvrđuju razloge koji će imati značaja za pitanje pokoravanja. Njega će posebno zanimati kako ovako određeno polje razloga formira subjekat i kako zauzvrat i sam subjekt formira i reformiše te razloge.

Sposobnost da se formiraju razlozi na važan je način povezana sa samotransformativnim odnosom o kojem je već bilo riječi. Kritičnost prema autoritetu koji se izdaje kao apsolutan zahtijeva kritičku praksu u čijoj je srži samotransformacija.“

Džudit Batler

Ukoliko želite da uronite u divni svijet literature i pronađete djela velikih svjetskih klasika, kao i djela na psihološke, kriminalističke, ljubavne, avanturističke teme, i ako vam je potrebna stručna literatura, JU Narodna biblioteka “Njegoš” i NVO Društvo prijatelja biblioteke “Njegoš” vas pozivaju da se učlanite u Biblioteku “Njegoš”. Jedna poslovica kaže da: Dobru knjigu čini dobar čitalac, zato vas željno očekujemo. 

Ivan Lješković